Кога почина баба ми, во мојот живот настана тишина што не се опишува со зборови. Таа беше тивка, достоинствена жена, никогаш гласна, но со присуство што давало мир и стабилност. И покрај годините, умот ѝ беше бистар, но за нејзината младост и минато речиси никогаш не зборуваше. По погребот, почнавме да го испразнуваме нејзиниот мал стан во центарот на градот. Сè беше уредно, скромно, без излишни работи. Но имаше една работа што ми значеше многу – старата маслинесто-зелена софа во дневната соба.

Таа софа беше нејзиниот престол со децении. Како дете, поминував часови седнат до неа, слушајќи приказни, грицкајќи колачиња, додека сонцето низ прозорецот фрлаше златна светлина врз избледениот сомот. Кога родителите ми рекоа дека можам да земам нешто за спомен, не се двоумев – ја зедов софата.

Со помош на пријател ја натоварив во автомобил и ја однесов во мојот стан. Беше потешка отколку што се сеќавав. Ја поставив во дневната соба и веднаш ѝ даде поинаков дух на просторот. Веќе таа вечер забележав нешто необично – еден од перничињата беше премногу тврд. Помислив дека полнењето се деформирало со текот на времето. Но следниот ден љубопитноста надвладеа. Решив да видам што има внатре.

Полека ги отпарав старите шевови и почнав да ја вадам пожолтената вата. Помеѓу слоевите, најдов нешто неочекувано. Прашлива пликче, добро запечатена. Внатре – црно-бели фотографии, рачно напишани писма со ситна, но цврста ракопис… и мал револвер, завиткан во стара волнена марама.

Седнав на подот, со срце што удираше силно и почнав да читам. Содржината беше шокантна. Во 1950-тите, баба ми имала врска со маж кој, според нејзините зборови, бил вмешан во темни работи – нелегални зделки, обложувања, можеби и полошо. Писмата раскажуваа за распаѓањето на нивната врска, сè до една клучна ноќ. Последното писмо беше датирано 3 јануари 1958 година и завршуваше со морничав ред:
„Не можев да му дозволам да ми наштети – ни мене, ни на детето. Направив што морав.“

Детето. Мајка ми?

Продолжив да барам и најдов стар дневник. Во него детално беше опишана таа ноќ – мажот влегол пијан, агресивен. Таа му се спротивставила. Еден истрел. Никој никогаш не дознал што се случило. Телото никогаш не било пронајдено. Таа го скрила оружјето – и со него тајната.

Која всушност била баба ми? Жртва? Преживеана? Или нешто меѓу тие две? Нема евиденција за истрага, пријава, ништо. Можеби никој не го барал тој човек. Можеби никому не му недостасувал.

Седев на подот, опкружен со минатото. Решив да не го пријавам пиштолот. Беше ‘рѓосан, нефункционален, но полн со значење. Го закопав. Само јас знам каде. Писмата ги зачував. Еден ден, можеби ќе ѝ ги покажам на мајка ми. Ако некогаш дојде вистинскиот момент.

Таа ноќ седев на старата софа и не можев да заспијам. Секое шкрипење звучеше како шепот од минатото. Но длабоко во себе сфатив една вистина: баба ми не беше само мила стара жена. Била жена што се соочила со темнината, што носела страшни одлуки, и што го носела тој товар сама цел живот. Таа не беше само баба ми. Таа беше борец. Преживеана. А сега, нејзината приказна конечно излезе на виделина.